Malatya hem Tarihi Ermenistan’ın çeperinde yer alması zengin bir Ermeni nüfusunun yanında Türklerin, Kürtlerin ve Kızılbaşların da nüfusun önemli bir parçası olması dolayısıyla ilginç Osmanlı sancaklarından biridir.
Malatya aynı zamanda 1915 Soykırım sürecinde ölüm yolculuğuna çıkarılan Ermeniler için de bir transit geçit ve toplanma bölgesidir. Ancak Malatya öyle sıradan bir geçiş yeri de değil, büyük sürgün kavşaklarının orta yerinde her istikametten gelenlerin önemli ölçüde eritildiği bir ana istasyon, bir nevi temerküz kampıdır. Esasen Malatya civarında bunlar ikilidir. Birincisi batıdan Fırat’a birleşen Tohma Çayı üzerindeki Kırkgöz isimli köprü ve çevresindeki açık alan. Burası Amasya’dan, Tokat’tan, Sivas’tan, Samsun, Trabzon ve Şebinkarahisar’dan, Erzincan, Eğin, Arapkir ve daha başka yerlerden getirilenlerin yığıldığı, kalan erkeklerin bitirildiği, kadın ve çocuklardan Suriye çöllerine doğru yeni kafilelerin oluşturulduğu bir dağıtım noktasıdır. Malatya’dan Harput’a doğru az ilerde, Fırıncılar denilen yol kenarı büyük düzlük ise ikinci kamp yeri olarak kullanılır. Yaz sıcağında, aç susuz bekletilen sürgünler hasta düşer, günde yüzlerce ölü götürülüp suya dökülür. Fırıncılar kamp yeri ayrıca genç kızların Türk ve Kürt ahali tarafından serbestçe kapışıldığı, bir kısım çocukların da yetimhaneye denerek ölüme götürüldüğü bir alandır. Orada iyice ufalandıktan sonra kalanlardan oluşturulan kafileler Beydağı yokuşuna dizilir ve daha ilerde Kahta gibi yeni katliam noktalarıyla eksilerek devam ederler. Başka bir yığın güzergâh ve nokta vardır, ama Furuncu adını bu taraflardan geçirilen bütün sürgünler anılarında büyük acı ve kederle anlatır, çokları evlatlarını burada yitirerek gitmişlerdir. Şimdi İnönü Üniversitesi kampüsünün oturduğu yer, yüz yıl önce yüzbinlerin kendi Golgota’larına doğru eziyet çektiği ve onbinlerin ölü yada kayıp edildiği bir açık hava mezarlığıdır.[i] Kısaca Malatya mezbaha vilayetlerden biridir.
Malatya, PartikZaven’in Exterminators Listesi’nde önemli bir yer işgal eder. Partik Zaven Sancaktaki katliamın uygulayıcılarını listeler. Mutasarrıf Bitlisli Kürt Kel Reşid, Malatya Mebusu Haşim Bey[ii], Haşim Bey’in oğlu Mehmed[iii], Hacı Bedir ağa[iv] ve Kardeşi Zeynel[v]… gibi failler sayılır. Patrik Zaven 1919 yılında Mehmet Bey ile ilgili şu bilgileri kaydeder: Mehmed “bey”, “Dr” Bahaeddin Şakir’in tavsiyeleri üzerine çeteler örgütledi ve Malatya ve Harput vilayetlerinde 60 000 Ermeni’yi boğazlattı. Şimdi Malatya’da; birkaç Ermeni kızı alıkoyuyor: 200.000 Türk lirası değerinde mal çaldı; bir buçuk yıl hapse mahkûm oldu, fakat Bahaeddin Şakir sayesinde mahkumiyeti infaz edilmedi. Mehmet seferberliğin birinci gününde askere yazıldı ve Kafkasya cephesine gitti. Orada “Dr” Bahaeddin Şakir’le görüştü ve hapishane kaçkınlarından çeteler oluşturmak üzere Malatya’ya döndü. Mehmed sadece Malatya’da değil başka vilayetlerde de Ermeni katliamlarında rol almıştır. Mehmed İTC’nin merkez komitesine muhacirlerden çalınan para ve mücevheratın yarısını gönderirdi; diğer yarısı da kendisi ve hizmetindeki suçlular arasında paylaşılırdı. Talat “paşa” hükümeti döneminde, Mehmed “bey” ve Malatya valisi Bitlisli Kel Reşid [7 Haziran 1915’ten azledildiği 17 Eylül 1915’e kadar Malatya mutasarrıfı olarak görev yapmıştır] 18 ay mahkumiyete çarptırıldılar fakat kolordu kumandanı cezanın infazını reddetti.[vi]Bu mahkûmiyet gerçekleştirdikleri kitlesel cinayetlerden dolayı değil. Ermeni mallarının çalınmasından, paylaşımında yapılan kayırma ve yolsuzluklardan verilmiştir.
Sancak’taki Soykırımı İttihat ve Terakki Katib-i Mesulu Resneli Nazım Bey yürütmüştür. En önemli yardımcıları, mutasarrıf Bitlisli Kürt Kel Reşid ve mebus Haşim Bey’in oğlu Mehmet Bey’dir.
Malatya’daki ilginç bir durum da Belediye Başkanı Mustafa Ağa’nın [Azizoğlu] durumudur. Başkan erdemli Müslümanlardan biri olup Ermenilere uygulanan muamelelere karşıdır. Belediye başkanının tehciri engelleme yetkisi yoktur ama insanları evinde saklamayı başarmıştır. Hayatı dramatik bir şekilde sonlanır. İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi oğlu tarafından “gâvurları koruduğu” için öldürülür.
Biz bu kısa yazıda Malatya ilindeki Ermeni mallarının talanını örnekledik. Malatya’yı seçmemizin nedeni ilin Türk-Kürt sınırında yer alması ve Türk-Kürt-Kızılbaş karma bir nüfusa sahip olmasıdır[vii]. Malatya Sancağı 1915 öncesinde yoğun bir Ermeni nüfusuna sahiptir, Kevorkian ve Papoudjian 1914’te Sancakta doksanaltı yerleşim birimine dağılmış 38.705 Ermeni’nin yaşamakta olduğunu söyler.[viii]
Kaynağımız Malatya ili resmî gazetesinde yayınlanan ilanlardır. Aşağıda vereceğimiz sınırlı örneklerin bile Ermeni mallarının talanına ilişkin yeterli fotoğrafı okuyucuya sunacağını düşünüyoruz. Ermeni malları, Ermenilerin ölüm yolculuğuna çıkarılmasında itibaren İTC mensuplarınca yağmalanmış, iktidar yandaşlarıyla paylaşılmıştır. Kemalist döneme (II. Jöntürk) kalan mallar, iktidar organlarına (CHP, Halkevleri. Türk Ocakları, Kızılay… gibi) odalara, şirketlere, özel şahıslara, özel kurumlara, Vakıflar idaresine, Maliyeye, Belediyeye dağıtılmıştır. Kalanlar peyderpey satılmış hazineye gelir sağlanmıştır. İktidarın dağıttığı mülkler de ihtiyaç vukuunda bu kurumlar tarafından satılarak gelir kaynaklarına bu Ermeni mallarını eklerler. Bu durum, yani bir halkı ölüm yolculuğuna uğurlayarak değerlerine (çocuklarına, kadınlarına, birikimlerine, mülklerine) el koymak bir utanç kaynağı değildir. Günümüze kadar da sürer.Yakın zamanda Hacı Akop Kündübekyan’ın başına gelenler ilginçtir:
Kündübekyan, bir iş için maliyeye uğradığında kapıda oturduğu emval-i metruke olarak evinin müzayede ile satılacağını öğrenir. Derhal ilgili daireye giderek: Benim evim emval-i metruke değil evimde oturuyorum nasıl satıyorsunuz? Der. Derdini anlatamaz üsteleyince dayak yiyip eve dönerek evin satılmasını izlemekten başka çaresi yoktur. Konağı kuruyemiş devi Malatya Pazarı sahipleri satın alır. Akop 2 yıl kendi evinde kiracı olarak kalır. Sonrasında yaptığı gecekondusuna geçer. Bir süre sonra da Malatya’yı terkederek İstanbul’a oradan da Kanada’ya giderek tarihsel topraklarını terk eder.
Talandan hiçbir Ermeni kurumu ve mülkü kurtulamaz. Doğaldır ki Ermeni Mezarlığı da nasibini almıştır: Malatya Ermeni Mezarlığının taşları Malatya Halkevi’ni nyapımında kullanılır. Bu iş için Valilik Mihran Öztasçi,Yerernya Tasci ve Kevork Belgen adlı Ermeni ustaları görevlendirilir. Ustalara Malatya’da akrabası kalmamış kişilerin mezarları tesbit ve mezarların tahrip edilerek taşlarının sökülmesi ve inşaatta kullanılması görevi verilir. Ermeni Ustalarına kullanılacak mezar taşlarındaki Ermenice isimlerin silinerek kullanmaları tembih edilmişse de ustalar taşların üstündeki yazılara dokunmadan ve yazıları gizleyerek taşları Halkevi inşaatında kullanırlar. Halkevi binasının dört duvarı Ermeni Mezarlığı tahrip edilerek inşa edilmiştir. Halkevi binası günümüzde Atatürk Evi olarak kullanılmaktadır. Mezarlık ile Atatürk evi karşılaştırıldığında durum apaçık görülmektedir. Mezarlığın tahrip edilen kısmının da imara açılması ihmal edilmez. Mezarlığın geri kalan kısmı altmışlı yıllarda Ermeni cemaati aralarındaki dayanışma ve temin ettikleri imkanları ile bir duvar ördürülerek korunmaya çalışılmıştır.
Okuyucu Malatya’daki Ermeni talanını gördüğünde “yok artık!” diyecektir ama bu sadece aysbergin görünen küçük bir bölümüdür.
- Ermeni malları aşağıdaki ilanda da görüldüğü gibi emlok-i milliye’dir[ix]. Bu mülklerden toplumun her kesimi istifade etmektedir. Bu konuda birçok ilan var ama biz okuyucuya kolaylık olsun diye bu kısa ilanı seçtik. Misak-i milli dahilindeki Ermeni malları millileştirilmiştir! Malatyalı Kırdıkaçdı oğlu Karabit oğlu ve Ohanis, Taşci Mardik oğulları Avadis ve Serkis, Parsih oğullarından Mardiros, Kelust oğlu Serkis, Tanil ve İhsabet, Ocaklı oğlu Kirkor ve Artin, Deveci Unan oğlu Akop, Çekem mığdısıKarabit’in mülkleri Misak-i milli dahilindeki Ermeni malları gibi millileştirilmiş olan bu 7 parça emlakı milliye mülkiyeti 1 – 9 – 929 tarihinde devletin nakit ihtiyacını karşılamak için satılmıştır.
Malatya Defterdarlığından
MÜLKİYET SATIŞINA AİTDİR
| Cinsi | Mevkii | Sahibi evveli |
| Hane ve bahçe | Minaver | Kırdıkaçdı oğlu Karabit oğlu ve Ohanis ve müştereki |
| “ “ | “ | Taşcimardik oğulları Avadis ve Serkis |
| Hane arsası ve bahçe | “ | Parsih oğullarından Mardiros ve müşterekinden |
| “ “ | Mustafa paşa | Kelust oğlu Serkis Tanil ve İhsabetten metruk |
| “ “ | Şifa | Ocaklı oğlu Kirkor ve Artinden |
| “ arsası | Niyazi | Deveci Unan oğlu Aakop vereseleri |
| “ bahçe arsası | Çekemler | Çekem mığdısıKarabit |
- Resmi Malatya Gazetesi’nin 15.8.1929 tarihli nüshasında dönemin tek partisi CHP’nin emlak-i milliye den istifade eder. Siyaset Ermeni mülkleriyle finanse edilmektedir. Resmi Malatya Gazetesi’nin 15.8.1929 tarihli nüshasında dönemin tek partisi CHP’nin emlak-i milliyeden istifadesini görmekteyiz: Gök soku mahellesinden Katolik yazıcı oğlu Arakil, Cırcır köşe mahlesinden Kazar oğullarından Nurses, Artin, Karabet ve Ohannes, Fos oğullarından Ohannes kızı Markıret ve Var hatum, Cerah oğlu Osep ve Agop, Katolik terzi Yap oğlu Minas… ‘ın mülklerinin satışıyla Cumhuriyet Halk Partisi finanse edilmiştir.
- H. F. Malatya vilayet heyeti idaresinden
| No | Cinsi | Mevkıı | Evvelki sahibi | Hududu |
| 1 | Tarla | Silbisi | Gök sokomahellesinden Katolik yazıcı oğlu Arakil | Mefruğunleh ve Agop ve tarafın yol |
| 2 | “ | Sığirlık | Cır cır köşe mahlesinden Kazar oğullarından NursesArtin Karabet ve Ohannes | Kazar oğlu Artin ve biraderleri ve yol Sığır yolu ve Depanos ile mahdut |
| 3 | Adafı | Tarla | Fos oğullarından Ohannes kızı Markıret ve Var hatum 3 3 | Şarkan Agopğarban Vartan şimalen yol cenuben Hasan |
| 4 | “ | “ | “ “ “ “ | ĞarbenAgopşimalenHaciMemetCenuben Gökçü oğlu şarken yol |
| 5 | Tarla | Babuhtuören | Gök soku mahlesindenCerah oğlu Osep ve Agop | Taraftarları Osep ve Agop ve hançerli tarlası ve Hacık ve yol |
| 6 | “ | Pınar | Zankoçmahlesinden Çil Arslan oğlu Agop | DepanosBediros dere tariki has Kor Dada oğlu Kirkor |
| 7 | “ | Çarmuzubayır | Zankoçmahlesinden Katolik terzi Yap oğlu Minas | Şarkan yol kuyumcu Piloşimalencenuben kelleci Halil |
| 8 | “ | Çalik | “ “ “ “ | Hallo damadı Derviş tarıkı ^am çay ve Aşık Ömer oğlu |
Fırkaya [partiye] ait balada [yukarıda] cins ve evsafı muharrer sekiz parça arazinin mülkiyeti ilan tarihinden itibaren yirmi gün müddetle müzayedeye vaz edilmiştir talip olanların Fırka mahfeline müracaatları ilan olunur.
- 7 Temmuz 30 tarihli, Yeni Malatya gazetesinde sermayesini geliştirsin diye şirkete hibe edilen Ermeni mallarının bir kısmının müzayedeye çıkarıldığını görüyoruz. Şirketin eski ittihatçılardan kurulu olduğuna şüphe etmediğimizden ticaret siciline bakmadık. Biliyoruz ki ittihatçı ve ardılı Kemalist süreç aynı zamanda iktidardaki bürokratik burjuvazinin (asker-sivil) Hıristiyanları tarihsel topraklarından kazıyıp el koyduğu birikimleriyle ticaret ve sanayi burjuvazisine dönüşmektedir.Bakanlar kurulunun 29.ekim 1926 gün ve 4573 sayılı kararnamesiyle el konulan Ermeni mallarının özel sektöre verilmesi yetmemiş, 5 ağustos 1928 de özel sektörü geliştirmek için yeni Ermeni mülkleri tahsis edilerek özel sektör finanse edilmiştir: Arakil oğlu Boğus ve karısı Horespima ve kızları Ağavni ve kebani Varfi ve oğlu Ohannis, Kara oğlan oğlu Karabet’in oğlu Zaron ve Kara oğlan oğlu Artin ve Arhon ve Toros hafitleri Toros ve manoş ve Anna ve karabet oğlu Kirkor ve saire, Külekçi namı diğeri nacar Simonun oğlu Ağop ve Manuel ve Ahsabet… malları Malatyada teşebbüsât-ı sanâ‘iyye Türk anonim şirketini finanse etmekte kullanılmıştır. Bu mülkler 3 Ağustos 1930’dan itibaren satışa çıkarılmıştır.
MALATYA TEŞEBBÜSATI SINAİYE TÜRK ANONİM ŞİRKETİ MECLİSİ İDARESİNDEN
| Defter
Sahife No |
Sahibi evveli | Cinsi | Mezrası | Mevkii | Hududu |
| 60-2 | Arakil oğlu Boğus ve karısı Horespima ve kızları Ağavni ve kebaniVarfi ve oğlu Ohannis | Sulu tarla | Çarmuzu | Kabristan
civarı |
Şarkan ve garben tarik, şimalen Tarakçı oğlu haci Feyzullah cenubenTanil veresesi ile mahdut |
| 61-2 | Kara oğlan oğlu Karabet’in oğlu Zaron ve Kara oğlan oğlu Artin ve Arhon ve Toros hafitleri Toros ve manoş ve Anna ve karabet oğlu Kirkor ve saire | “ | Silbisi | Delikli taş | Şarkan topal hafız zade garban Küstük oğlu, şimalen umumi yol, cenuben Atmalı zade ile mahdut |
| 63-2 | Avadik oğlu Karebet kızı Varter | “ | Çarmuzu | Kıraç | Tarafları tarik ve tarafeyn Mazlum oğulları ile mahdut |
| 64-2 | Bedros zevcesi VarterbintiManuk | “ | Kollik dut | Silbisi | Şarkan muhtar Kepo, garbenPilonun oğulları tarlası, şimalen yine Pilonun oğulları tarlası, cenuben yol ved hark ile mahdut nısıf |
| 65-2 | Kesek atmaz oğlu Pilonun oğulları Kirkor ve Dipanos ve Toros | “ | Silbisi | Kollik dut | Şarkan muhtar Kepo ve kısmen Tamburacı oğlu Haço, kısmen Varter ve Margarit, garbenhorata harkı, şimalen hamamcı zade Abdullah, cenuben kısmen hark ve yol ile kısmen Margarit ve varter |
| 66-2 | Artin veledi Karebet zevcesi Cevher, Kirkor ve kızları
Anna ve Meryem oğlu Karebet |
“ | Silbisi | “ “ | Şarkan der TaviğtyanNazaret ağa ve külekçi ve hark, cenuben bacaksız ve tistan oğlu şimalenBağdasar oğlu ile mahdut |
| 67-2 | Bacaksız Pilonun oğulları Babilik Simon ve Tavit | “ | “ | Ören | Tarafları Muharrem oğlu ve Mazıcı oğlu ve Tistan oğlu ile mahdut |
| 69-2 | Külhancı oğulları Serop ve KeropDipanosAhsabet | “ | Barasna | Palas dut | Tarafları cabo ve haci Mehmet ve Hasso tarlaları ile mahdut |
| 71-2 | Pahsar oğulları Dipanos ve Gülbenk kızları Ahsabet ve Lusya oğulları Napiliyon ve Genan | “ | Silbisi | Ören | Şarkan Bacaksız oğlu Simon, garben şişkin hark, şimalenFosbıyık oğlu kerimesi ve DertavityanNazaret, cenubenKostan oğlu Kirkor ile mahdut |
| 74-2 | Tamburacı topal Haço oğlu Serkis | “ | Silbisi | Sığır yolu | Halep caddesi ve sığır yolu ve hark ve Miço ile mahdut (nısıf) |
| 75-2 | Tanburacı oğlu Zeron | “ | Silbisi | Sıra söğüt | Şarkan hark, garben taşçı Kırmızı oğlan oğlu, şimalenAvadis, cenubenKorğu oğlu ile mahdut (nısıf) |
| 78-2 | Külekçi namı diğeri nacarSimonun oğlu Ağop ve Manuel ve Ahsabet | “ | Babulitu? | Ören | Şarkanahran oğlu Mısıh, şimalenFosbıyık oğlu, garbenSimonun oğlu Serkis, cenuben yol ile mahdut 27 hisse itibariyle 19 hissesi |
Aşağıda yazılı on iki parça arazinin mülkiyeti 3 Ağustos 930 tarihinden itibaren yirmi gün müzayede konulmuştur. Talip olanların şirkete müracaatları ilan olunur.
- Ticaret burjuvazisine dönüşme faslında Malatya ticaret Odasına peşkeş çekilen Ermeni mallarının bir kısmının ihtiyaç doğduğunda satıldığını 27 Ağustos 1930 tarihli Malatya Gazetesinden öğreniyoruz:
Dertavetyan Karabet evlatları İstipan, Hamparsum, Mapiliyon ile Tavityan Avadis, Palisar oğlu Tatyos ve Mısıh, Tütelyan Ohannis evlatları İstipan ve saire… ticaret Odasını zenginleştirmişlerdir.
MALATYA TİCARET ODASINDAN:
| Cinsi | Mevkii | Sahibi evveli |
| Sulu tarla | Babuhtu | Fahrik oğlu Ağop |
| “ | “ | Tütelyan Ohannis evlatları İstipan ve saire |
| “ | “ | Palisar oğlu Tatiyos ve Mısıh |
| “ | “ | Çöpciyan Kozioz |
| “ | “ | Pahsar oğlu Depanus ve Nazaret |
| “ | “ | Dertavetyan Karabet evlatları İstipan, Hanparsum, Mapiliyon ile Tavityan Avadis |
Yukarıda yazılı 6 parça ticaret odasına ait arazi 21-8-930 tarihinden itibaren müzyedeye konulup 11-9-930 tarihinde ihalesi icra olunacağından talip olanların ticaret odasına müracaat eylemeleri ilan olunur.
- 12 Kasım 1930 günlü Gazetede Vakıflar müdürlüğünün ilanında kiralanan Ermeni mülklerini görüyoruz. Kira bedellerinin düşüklüğünün anlamı özel kişilere sermaye transferi ve sübvansiyon olarak düşünülmelidir. Borsa ilanında dönemin fiyatları ile karşılaştırdığımızda transfer apaçık görülmektedir.(1930 yılında 1kg buğday 4 kuruş)
Evkaf Müdürlüğünden
| No | Mevkii | Nevi | Vakfı | Münteciri sabıkı[eski kiracısı] | Bedeli muhammenesi Lira | |
| 0 | Eskişehir | Cami | Ağminare | Arap oğ. Vahap | 10 | |
| 0 | “ | Arsa | Haci Yusuf | Ciro oğ. Ömer | 17 | |
| 0 | “ | 14 | ||||
| 0 | “ | Silahtar | Abbas oğ. Hüseyin | 9 | ||
| 108 | “ | Kahve | Tomo oğ. Hasan | 30 | ||
| 109 | “ | Fırın | Arap oğ. Vahap | 5 | ||
| 107 | “ | Dükkan | Hüseyin oğ. Memet | 3 | ||
| 106 | “ | Halil | 3 | |||
| 103 | “ | Bılımoğ. Vahap | 3 | |||
| 104 | “ | Kallaş Rıza | 3 | |||
| 0 | “ | Arsa | Eskisaray | halil | 3 | |
| 0 | “ | Bağça | Dabağhane | 6 | ||
| 0 | “ | Arsa | Banaziisufla | 6 | ||
| 0 | “ | Dönbelek | 3 | |||
| 0 | “ | Boyacı oğ. | 3 | |||
| 25,1 | Tüccar pazarı | Han kapısı | Haci Nebi | Ahmet ağa | 108 | |
| 44 | Dükkan | Söğütlü | Haci evliya faik | 108 | ||
| 46 | Manda oğ. Ahmet | 111 | ||||
| 60 | Abdurahman Ef. | 24 | ||||
| 8 | Nasır bey | Hoca zade Bekir | 42 | |||
| 49 | Terzi Pazarı | Mustafa paşa | HaciMemet | 15 | ||
| 53 | Şifa mahallesi | Süluki zade | Kadir Ef. | 10 | ||
| 50 | “ | Sarı Ali oğ. Memet | 9 | |||
| Mücelli caddesi | hane | Tahir baba | Behisnili HaciEf. | 84 |
- 15 Kasım günlü Gazetede Belediyeye devredilen Ermeni mallarının satışını görüyoruz:
Talandan nasiplenen belediye Başkanlığını görüyoruz. Ansurlıyan karabet oğlu Nişan ve Osep, Ansurlu Mığdısı Keponun kızı Bedahşan ve damadı Kevo, Kızılkeşiş oğullarından Mardiros oğ. Misak, Santıroğ. Serkis ve Santıroğ. Ohanis vs… nin mallarına Belediye el koymuştur.
Belediye Riyasetinden [Başkanlığından]
| Mevkii | Cinsi | Sahibi evveli | Müzayede tarihi |
| Eğribükomuzkolu | Sulu tarla | Çilarslan oğlu Ağop ve kerop | 13 – 1 – 931 |
| “ “ | “ | Ansurlıyan karabet oğlu Nişan ve Osep | “ |
| “ “ | “ | Ansurliyan Oril oğlu Nişan Vs. | “ |
| “ “ | “ | Mığdısıkepo damadı Kepo ve kızı Bedahşan | “ |
| “ “ | “ | Adurağa ayali Vartan | “ |
| “ “ | “ | Orilyan karabet oğlu Nişan ve ansurliyanOsep | “ |
| “ Gedikyeri | “ | Ansurlumığdısı keponun kızı Bedahşan ve damadı kevo | “ |
| “ Aktaş | “ | Orilyan Karabet oğlu Nişan ve AnsurliyanOsep | “ |
| “ Üçdut | “ | Palancı Vartan oğlu Pilikos | “ |
| “ Bektaşyeri | “ | “ “ “ “ | “ |
| Çekmeğe kapıönü | “ | Matyosoğ. Nazaretmatyos hafitleri İnci Vs. | 15 – 1 – 931 |
| Tilakdere | “ | Orduzu boyacısı Serkis ve Kirkor | “ |
| Çekmeğe mıhlıdut | Bahçe | Santıroğ. Serkis ve santıroğ. Ohanis vs. | “ |
| “ kapıönü | “ | Kelüstoğ. Kelüst ve serop | “ |
| Tecde karakavak | “ | Kuyumcu Pilooğ. İbrahim vs. | “ |
| Çarmuzu meydanlık | “ | Darbonunoğ. Mardrosoğ. Serkis | “ |
| “ “ | “ | Kızılkeşiş oğullarından Mardrosoğ. Misak | “ |
| Gelengeç | Eğinli Artin Efendi veledi Boğos |
Ermeni mallarının dönemin İktidar partisinden Belediyesine, Maliyesinde vakıflar idaresine, Ticaret odasından özel şirketlere-özel şahıslara dağıtılmasını, Maliye ve Vakıflar idaresi eliyle Müslüman sermayenin geliştirilmesi için yok pahasına Ermeni mülklerinin satılarak yada kiralanarak sermaye transferini ve 1915 Soykırımında tesis edilip günümüze uzanan suç ortaklığının kurumsallığı gözler önündedir.Ermeni mallarının talanını birçok toplantılarda dile getirip soruyorum: Bugün bu Ermeni mallarını kim işgal ediyor? Doğaldır ki bugüne kadar cevap alamıyorum. 1915 sürüyor!
Malatya’da Ermeni mallarını kim aldı? Mal sahibi mülk sahibi hani nerede ilk sahibi?
Sait Çetinoğlu
Dipnotlar:
[i]HovsepHayreni 1915 Özür ve Sembol Mekanlar Üzerine. http://www.gelawej.net/index.php/yazarlar/hovsep-hayreni/1198-1915-ozur-ve-sembol-mekanlar-uzerine erişim: 2.12.2014
[ii]Malatya mebusu Haşim Bey 1851 de kars’ta doğdu, Mülkiye Kaymakamlığı yaptı.93 oyla Malatya’dan mebus seçildiği T. parlamento albümünde yazılıdır
[iii]Mehmed “bey” [Fırat] : Malatya mebusu, Haşim “Bey”in oğlu,
[iv]Hacı Bedir Ağa [Fırat][1872 Kahta (Adıyaman)- 1928]; Rişvan Aşireti reisi Hacı Bedir, 21 kola ayrılmış Rişvan aşiretinin reisidir. Hacı Bedir Kemalist dönemde 1. Ve 2. Dönem Malatya, 3. Dönemde Kars mebusu olarak görürüz. 23 Nisan 1920’ de toplanan ilk Mecliste Mustafa Kemal’in yanı başında ellerini açmış dua etmektedir.Okuma yazması olmadığından hacı bedir için okuryazar olan da vekil tayini mümkün kılan kararname çıkarılmıştır.Patrik Zaven Hacı Bedir’in Erzurum, Erzincan, Sivas ve çevresindeki kıyımların örgütleyicisi olduğunu kaydeder.Hacı Bedir Ağaya Emval-I metrukeden, çiftlik,ev ve dükkanlar verilerek Adana’da yerleştirilir. Aile halen bu çiftliği kullanmaktadır.
[v] Hacı Bedir Ağa’nın kardeşi, oda ağabeyi gibi Emval-I metrukeden ev ve dükkanlar tahsis edilerek Adana’ya yerleştirilir
[vi] Sait Çetinoğlu, Exterminators, Patrik Zaven’in Ermeni Soykırımı Örgütleyicilerinin listesi Péri Y. 2011
[vii]VitalCuinet, Sancakta Müslüman nüfusu 112.000, Kürt 22.000, Kızılbaş 66.000 olarak verir.
[viii]R.Kevorkian ve P.Papoudjian, 1915 öncesinde Osmanlı İmparatorluğunda Ermeniler, çev. MaydaSaris, Aras Y. 2012, s 392
[ix] En yüksek yargı organı Anayasa Mahkemesi, 22 Nisan 1963 tarihli kararıyla Ermeni mallarının sahibinin devlet olduğu anlamına gelen kararını vermiştir. Buna göre Ermenilerin miras bırakabilmeleri devletin göz yummasıyla olanaklıdır.